مقدمه :

 سال ۱۴۰۰ شمسی از منظر فرهنگی و دینی یکی از مهمترین سال های تاریخ پاکستان به شمار می رود. از یک سو تاثیرپذیری ناشی از شیوع ویروس کرونا و از یک سو فرقه گرایی و تندروی های دینی و مذهبی موجب ایجاد اختلال در امور فرهنگی و دینی شده است.

همچنین ارائه نظریه عمران خان نخست وزیر پاکستان درباره تشکیل حکومت مدنی و ایجاد حکومتی به سبک حکومت دوران پیامبر اکرم (ص) در مدینه منوره، موجب شد تا دولت راه کارهای عملیاتی را در این زمینه طراحی و اجرا نماید.

اهم تحولات فرهنگی و دینی:

انتصاب و تجدید اعضای شورای ایدئولوژی اسلامی پاکستان:

در سال ۱۴۰۰، شورای ایدئولوژی اسلامی پاکستان، با ترکیبی متفاوت نسبت به گذشته، کار خود را آغاز کرد. در این سال، حافظ محمد طاهر محمود اشرفی، مولانا حامد الحق حقانی، مولانا نسیم علی شاه، مفتی محمد زبیر، محمد حسن حسیب الرحمان، پیر ابوالحسن محمد شاه، پیرزاده جنید امین، پیر سید محمد حبیب عرفانی، سید ضیاء ا... شاه بخاری، عمیر محمود صدیقی، نمایندگان مذاهب اهل سنت و علامه محمد حسین اکبر به عنوان نماینده مذهب تشیع در شورای ایدئولوژی اسلامی پاکستان بعنوان اعضای جدید کار خود را در این شورا شروع کردند. در این دوره همچون دوره گذشته اعضای جدید این شورا با انتشار فصلنامه اجتهاد موافقت کردند. اهم اقدامات این شورا در این دوره، بررسی و اعلام نظر در مورد برخی از قوانین که از مجلس ملی پاکستان به این شورا ارسال شده بود. این قوانین شامل: قانون عقیم نمودن جنایتکاران خشونت جنسی، لایحه خشونت خانگی، قوانین درخصوص تهیه و اکران فیلم، قانون سه طلاق در یک نشست می باشد که آن ها را بررسی کرده و گزارشی را به مجلس ملی ارائه داد. شورای مذکور نهادی متشکل از ۲۰ نفر از نمایندگان تمام مکاتب فقهی موجود در پاکستان است که براساس قانون اساسی پاکستان قوانین را مطابق با دین اسلام بررسی می کند تا هیچ قانونی در پاکستان بر خلاف قرآن و سنت تصویب نشود. از شرایط اعضای این شورا میتوان به داشتن حداقل ۱۵ سال تجربه در زمینه آموزش و پژوهش اسلامی و مقبولیت بین مردم پاکستان اشاره کرد.

در بین اعضای فعلی شورای ایدئولوژی پاکستان، صرفا یکی از اعضاء دارای مذهب تشیع می باشد.

استمرار اقدامات دولت برای تقویت صنعت گردشگری:

با توجه به شیوع و فراگیری ویروس کرونا، دولت پاکستان، شرکت ها و موسسات دست اندرکار صنعت گردشگری را از طریق شبکه های اجتماعی و با در نظر گرفتن تسهیلات مختلف برای جذب هرچه بیشتر گردشگران خارجی و تداوم پیشرفت اقتصادی در این صنعت تشویق کرد. نخست وزیر پاکستان (عمران خان) همواره با انتشار عکس ها و فیلم های مختلف در حساب کاربری خود در فضای مجازی، فعالان صنعت گردشگری را برای جذب گردشگر و افزایش در آمد از این صنعت همواره ترغیب می کند. همچنین دولت در این سال بیشترین تلاش خود را برای متقاعد کردن فعالان صنعت گردشگری، به جذب سرمایه، رشد اقتصادی و ایجاد شغل در این صنعت معطوف کرد.  دولت معتقد است که مزایای بالقوه گردشگری از جمله رشد اقتصادی و ایجاد شغل در صورتی محقق می شود که ساختار متناسب با استاندارد های بین المللی ایجاد شود، به همین دلیل دولت پاکستان بیشتر تمرکز خود را در جهت بهبود ساختارها و جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی عملیاتی نموده است، همچنین اقدامات مناسبی برای بازسازی برخی از اماکن گردشگری از جمله؛ دهکده زیبای جهلم، تفریحگاه کوتلی ستیان و سایر اماکن گردشگری انجام داده است. همچنین عمران خان (نخست وزیر پاکستان) در سال ۱۴۰۰، در منطقه شیعه نشین گیلگیت و بلتستان(یکی از زیباترین مناطق گردشگری پاکستان)، نخستین فرودگاه بین المللی را افتتاح کرد. دولت عمران خان همچنین پروژه قطار سافاری واقع در منطقه گردشگری ایالت خیبر پختونخوا را مجددا فعال کرد.

اقدام دولت برای یکسان سازی نظام آموزشی پاکستان:

بر اساس تصمیم دولت مقرر گردید تا نسبت به  یکسان سازی نظام آموزشی اقدام گردد. پیش از این اقدام، سه نظام آموزشی مختلف شامل: نظام آموزشی اردو، نظام آموزشی انگلیس و نظام آموزشی حوزوی در مدارس پاکستان تدریس می شد. دولت پاکستان دلایل این تصمیم و اقدام را در راستای تقویت دموکراسی، ایجاد و تقویت ارزش هایی بر مبنای فرهنگ پاکستانی و ایجاد دیدگاهی نسبت به مسائل بین المللی بر مبنای ارزش های پاکستانی برای دانش آموزان عنوان نموده است. عمران خان (نخست وزیر پاکستان) برای یکسان سازی نظام آموزشی، هیأتی متشکل از علمای مکاتب فکری مختلف و متخصصان این امر را تشکیل داده است تا برای ایجاد نظام آموزشی یکسان برنامه ریزی کنند. هیأت مذکور در نخستین قدم نظام آموزشی یکسان را تا سطح کلاس پنجم تهیه و اجرا کرد و طبق برنامه ریزی های انجام شده تا پایان سال ۲۰۲۲ میلادی، قرار است تا کلاس هشتم نظام آموزشی را یکسان را اجرا کنند. بر اساس برنامه ریزی های دولت، مقرر است در مرحله بعد تا سطح دیپلم و سپس در سطح دانشگاه ها اجرا شود. این برنامه در تمام موسسات آموزشی از جمله در مدارس دولتی، خصوصی و دینی یکسان است.

آموزش اجباری زبان عربی:

مجلس سنای پاکستان لایحه ای تحت عنوان "آموزش اجباری زبان عربی برای مقاطع تحصیلی پایه" را تصویب کرد. "لایحه آموزش اجباری زبان عربی" در مجلس سنا تصویب شد و در تمام مدارس پایتخت اجرا می شود، اما قبل از تبدیل شدن به قانون، این لایحه باید توسط کمیته آموزش مجلس ملی و سپس به تصویب مجلس ملی برسد. در این لایحه آمده است که زبان عربی باید در اسلام آباد در برنامه درسی مقاطع اول تا پنجم و دستور زبان عربی باید در برنامه درسی مقاطع ششم تا یازدهم گنجانده شود و وزیر مربوطه از اجرای این لایحه در مدت شش ماه اطمینان حاصل کند. زمانی که این لایحه در مجلس سنا مطرح شد، نظرات مختلفی در مجلس وجود داشت، اما در نهایت اکثریت اعضا به تصویب آن رای مثبت دادند. جاوید عباسی (سناتور حزب مسلم لیگ نواز) در این باره گفت: "عربی پنجمین زبان بزرگ جهان و زبان رسمی ۲۵ کشور است. اگر مردم ما زبان عربی را بیاموزند، فرصت بیشتری را خواهند داشت که در خاورمیانه شغل پیدا کنند". علی محمد خان (وزیر امور پارلمانی حزب نهضت انصاف) در مورد این لایحه اظهار نظر کرد و گفت: "کل پاکستان از تصویب این لایحه حمایت می کند". از سوی دیگر رضا ربانی (عضو حزب مردمی پاکستان) با این لایحه مخالفت کرد و گفت: "عربی باید یک موضوع اختیاری باشد نه اجباری، اجباری کردن زبان عربی هیچ ربطی به اسلام، قرآن و ایدئولوژی پاکستان ندارد." همچنین نهضت انصاف در نظام آموزشی یکسان نیز موضوع عربی را گنجاده است، ولی عملاً تاکنون این برنامه اجرا نشده است.

تصمیم دولت درخصوص واگذاری موسسات آموزشی به شهرداری ها:

دولت پاکستان تصمیم به واگذاری مدارس تحت مدیریت دولت فدرال(پایتخت) به شهرداری ها را گرفت، اما این تصمیم دولت با واکنش شدید معلمان، دانش آموزان و اولیاء دانش آموزان مواجه شد، زیرا با بسته شدن این مدارس دانش آموزان مناطق حاشیه نشین مجبور به ثبت نام در مدارس شهر می شدند، که این امر باعث به وجود آمدن مسائل متعددی از جمله: ایجاد مشکل در رفت و آمد از مدرسه به خانه و همچنین مواجه شدن با فضای متفاوت شهر که باعث بروز مشکلات روحی و روانی برای دانش آموزان و خانواده های آن ها شد. واکنش مدیران و معلمان سبب شد تا دولت از تصمیم خود عقب نشینی کند. شایان ذکر است برخی از مدارس مناطق کانت (مناطقی که تحت فرماندهی ارتش هستند) نیز تحت مدیریت دولت فدرال می باشند.

روند رو به رشد استفاده از شبکه های اجتماعی و فضای مجازی:

دولت پاکستان به دلیل شیوع ویروس کرونا که باعث تعطیلی فعالیت موسسات آموزشی شد، جهت ادامه فعالیت های آموزشی از فضای مجازی و رسانه های اجتماعی استفاده کرد. در همین راستا دولت در اولین اقدام از طریق تلویزیون ملی پاکستان، شبکه "مدرسه تیلی" را برای دانش آموزان مقاطع ابتدائی، راهنمایی و دبیرستان راه اندازی کرد تا دانش آموزان بتوانند از خانه خود از طریق تلویزیون به محتوای آموزشی دسترسی داشته باشند. همچنین مدارس برای اطلاع رسانی و پیگیری تحصیلی دانش آموزان از شبکه واتساپ استفاده کردند. همچنین کمیسیون آموزش عالی پاکستان دستور لازم برای ایجاد سامانه های آنلاین را به دانشگاه های سراسر پاکستان ابلاغ کرد. نیز دولت تلاش نمود تا مراسم، همایش و کنفرانس های دولتی را در فضای مجازی برگزار کند و به مردم نیز تاکید کرد تا با برگزاری مراسم مجازی، طرح فاصله اجتماعی را رعایت کرده و از انتشار بیشتر ویروس کرونا جلوگیری کنند.

ارائه طرح ابتکاری و ملی رحمت للعالمین (ص):

عمران خان، نخست وزیر پاکستان با اعلام تشکیل مرکز رحمت للعالمین (ص) در ۱۲ ربیع الاول سال ۲۰۲۱ میلادی از طریق این مرکز درباره نحوه آموزش سیره النبی (ص) به کودکان و بزرگسالان تصمیم گیری کرد. براساس گفته وی این مرکز شامل علمای دینی از سراسر جهان است و تمام بخش های دولتی از جمله، وزارت آموزش و پرورش پاکستان، وزارت اطلاعات و اطلاع رسانی پاکستان، وزارت امور مذهبی پاکستان و دولت های ایالتی نیز در این مرکز مشارکت خواهند داشت. دکتر عارف علوی، رئیس جمهور پاکستان فرمان تأسیس مرکز "رحمت للعالمین (ص)" در پاکستان را صادر کرد، نخست وزیر پاکستان حامی مرکز رحمت للعالمین (ص) است، این مرکز شامل یک رئیس و شش عضو است. مرکز مذکور برای تحقق رویای عدالت و رفاه دولت، در مورد سیره و روایات پیامبر اکرم (ص) تحقیق می کند تا شخصیت نسل جوان را بسازد. علاوه بر این، با کارشناسان مربوطه مشورت خواهد کرد تا سیره پیامبراکرم (ص) را جزء برنامه درسی قرار دهد. همچنین با علما و دانشمندان اسلامی سراسر جهان برای مقابله با اسلام هراسی تماس خواهند گرفت. دکتر اعجاز اکرم بعنوان رئیس مرکز رحمت للعالمین (ص) منصوب شده است.

نامگذاری عشره رحمت للعالمین (ص) از سوی دولت:

عمران خان (نخست وزیر پاکستان)، ده روز اول ماه ربیع الاول(دهه اول) را "عشره رحمت للعالمین" نامید. این نام گذاری نشات گرفته از "هفته وحدت" در جهان اسلام است که اولین بار از سوی رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) نام گذاری شد، همچنین دستور به برگزاری جشن عید میلاد النبی (ص)، در سطح رسمی در سراسر پاکستان را داد. این اقدام وی از سوی مردم مسلمان پاکستان بسیار مورد استقبال قرار گرفت. نخست وزیر پاکستان(عمران خان) گفت: "خداوند پیامبر اکرم (ص) را رحمت للعالمین (ص) قرار داده است و ربیع الاول ماه مبارکی است که پیامبر اکرم (ص) ما به دنیا آمدند. پیامبر اکرم(ص) بزرگترین رهبر در تاریخ جهان است و بزرگترین ویژگی یک رهبر این است که مردم را دور هم جمع کند. ما نباید آن شخصیت بزرگ اسلام را مورد اختلاف قرار دهیم". این دهه (عشره رحمت للعالمین) با شلیک ۳۱ توپ در پایتخت پاکستان (اسلام آباد) و با شلیک ۲۱ توپ در دیگر ایالت های پاکستان آغاز شد. نخستین بار از سوی دولت پاکستان در سطح رسمی کنفرانس های وحدت برگزار شد و در این کنفرانس ها از علما تمام مکاتب فکری پاکستان دعوت به عمل آمد تا حضور یافته و سیره و شخصیت پیامبر اکرم (ص) را به طور واضح بیان کنند.

اجرای برنامه ای تحت عنوان  "احساس" از سوی دولت پاکستان:

عمران خان (نخست وزیر پاکستان) بمنظور حمایت مالی مردم بی بضاعت و کم در آمد "برنامه احساس" را راه اندازی کرد. دولت پاکستان در این برنامه به مردم بی بضاعت و کم درآمد ماهیانه مبلغ۲۰۰۰ روپیه و در مواقع اضطراری بسته های حمایتی و معیشتی ارائه می کند، همچنین برای دانشجویان خانواده های بی بضاعت و کم در آمد بورسیه تحصیلی به نام "احساس" را در نظر گرفته است، نیز به افراد بی شغل، وام قرض الحسنه برای اشتغال ارائه می دهد. در سال گذشته، با گسترش ویروس کرونا و محدودیت های اعمال شده توسط دولت، برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا، دولت برای افراد فوق الذکر در پرداخت قبوض برق و گاز نیز تسهیلاتی را در نظر گرفت به نحوی که از افراد بی بضاعت و کم درآمد هزینه برق وگاز مصرفی اخذ نمی شود. فقط افراد بی بضاعت و کم درآمد مشمول برنامه "احساس کفالت" هستند. برای ثبت نام در این برنامه دولت سامانه دیجیتالی را در نظر گرفته است و تمامی پرداخت ها و حمایت های مالی از طریق سامانه دیجیتال "احساس" و با تائیدیه دو مرحله ای اثر انگشت و از طریق دو بانک به نام های: بانک الفلاح و حبیب بانک پرداخت می شود.

تداوم شعار "مقابله با اسلام هراسی" توسط دولت پاکستان:

نخست وزیر پاکستان(عمران خان) به کشورهای اروپایی از جمله به کشور فرانسه برای مقابله با اسلام هراسی پیامی فرستاد و گفت: "آزادی بیان به این معنا نیست که شما دیگران را آزار دهید، آزادی بیان محدودیت‌ هایی دارد." وی همچنین در نامه ای سرگشاده خطاب به رهبران جهان اسلام گفت: "ما باید پیام اسلام را در سراسر جهان منتشر کنیم تا رهبران جهان غرب نیز به مسلمانان احترام بگذارند. امروز در جهان اسلام، ترس و اضطراب از جهان غرب، به دلیل اسلام هراسی مشاهده می‌ شود، همچنین اظهارات برخی از رهبران اروپایی و حوادث هتک حرمت به مقدسات اسلامی نشان می دهد که اسلام هراسی در کشورهای اروپایی در حال افزایش است." نخست وزیر پاکستان(عمران خان) همچنین در نشست سازمان همکاری های اسلامی (OIC) گفت:"راه حل جلوگیری از اسلام هراسی فزاینده در غرب این است که رهبران کشورهای مسلمان متحد شده و با کشورهای اروپایی مذاکره کنند. ما یک میلیارد مسلمان هستیم، چرا ما نتوانستیم جهان غرب را متقاعد کنیم، متأسفانه این شکست بزرگ رهبران مسلمانان است." وی در کنفرانس های بین المللی مختلفی از جمله در سازمان ملل متحد، علیه اسلام هراسی موضع گرفت.

توافق کلیه احزاب مذهبی و سیاسی با دولت برای صدور فتوای وحدت تحت عنوان "پیام پاکستان":

پاکستان بیش از یک دهه به دلیل توطئه های شوم دشمنان اسلام و پاکستان با مسائلی همچون: قتل، ظلم، شورش، بمب گذاری، حملات انتحاری و بسیاری از حملات و مشکلات امنیتی روبرو بوده است، لذا دولت پاکستان، پیش نویسی از فتوای وحدت را تحت عنوان "پیام پاکستان" جهت استفتا از علمای مکاتب فکری مختلف تهیه کرد و به تمام موسسات سیاسی و مذهبی، شخصیت های برجسته مکاتب فکری، روسای تشکل های مذهبی و دانشگاه های بزرگ کشور ارسال کرد، این سند شامل: پیشگفتار، پیام رئیس جمهور پاکستان، مقالات مختلف درباره وحدت بین مسلمانان و امضای ۱۸۲۱ نفر از علمای برجسته مکاتب فکری مختلف میباشد و در مجموع ۹۰ صفحه می باشد که در نتیجه، تمام احزب و مسئولین دولت و علمای مکاتب فکری از صدور این فتوای وحدتی تحت عنوان "پیام پاکستان" استقبال کردند. رونمایی از این سند (پیام پاکستان) با حضور رئیس جمهور پاکستان، اعضای نهادهای دولتی، وزرای دولت، روسای موسسات سیاسی و مذهبی، مدیران تمامی هیأت های پاکستان و جمع کثیری از علمای امضا کننده این سند برگزار شد.

تلاش گروه های تندرو برای تخریب وحدت بین مسلمین:

برخی گروه های تندرو (مذهبی) همچون سال های پیش علیرغم اقدامات پیشگیرانه دولت، علما و آژانس امنیتی پاکستان، به اقدامات خود علیه وحدت بین مسلمین مداومت ورزیدند. از این اقدامات، به طور خلاصه میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

· حادثه شهر سیالکوت، که در آن کارگران یک کارخانه اقدام به قتل مدیر کارخانه (مدیر سریلانکایی) به اتهام اهانت به پیامبر اکرم (ص) کردند و پس از قتل وی جسد مدیر کارخانه را به آتش کشیدند.

· در ۲۱ آوریل، سال ۲۰۲۱ میلادی، انفجار مهیبی در پارکینگ هتل سرینا، در شهر کویته رخ داد که در نتیجه آن پنج نفر کشته و یازده نفر مجروح شدند. هتل سرینا جزو بهترین هتل های بین المللی پاکستان به شمار میرود که مرکز توجه گردشگران و تجار خارجی نیز می باشد.

· نهضت لبیک پاکستان در اعتراض به قراردادن نام این گروه در لیست گروه های ممنوع الفعالیت، دست به اعتراضات گسترده ای زد که با مقاومت دولت و نیروهای پلیس، اعضای این گروه به زور و خشونت متوسل شدند که در نتیجه اعضای این گروه و نیروهای دولتی دچار خسارات مالی و جانی شدند.

· به اهتزاز درآوردن پرچم امارت اسلامی افغانستان بر روی ساختمان حوزه علمیه ای در اسلام آباد، سبب شد تا نیروهای دولتی درگیر ماجرا شوند و پرچم ها را پایین بیاورند.

· برگزاری کنفرانس مشترک گروه های تکفیری ممنوع الفعالیت سپاه صحابه پاکستان، در شهر کراچی، که در این کنفرانس گروه های تکفیری شهادت مولای متقیان را در اذان کفر خواندند و خواستار ایجاد محدودیت در اذان شیعیان شدند.

موارد ذکر شده نشان از تداوم فعالیت های گروه های تندروِ مذهبی است.

استمرار سیاست دولت در زمینه توسعه و ترویج تقریب مذاهب اسلامی:

دولت پاکستان در زمینه توسعه و ترویج تقریب مذاهب اسلامی اقداماتی را انجام داد که بنا به اذعان برخی از کارشناسان در تاریخ کشور پاکستان بی نظیر است، از جمله گسترش و ترویج "پیام پاکستان" که مجموعه ای از فتاوای وحدتی صادر شده از سوی علمای تمام مکاتب فکری پاکستان است، همچنین، تاسیس کمیته های وحدت در ماه محرم و بازدید این کمیته از شهرهای مختلف پاکستان و دیدار با علمای مکاتب فکری مختلف، جهت ترویج وحدت و جلوگیری از توطئه های دشمن و درگیری بین گروه های اهل سنت و اهل تشیع اقدام بسیار مناسبی برای ترویج وحدت و همبستگی بین مذاهب اسلامی پاکستان است. برگزاری مراسم عزاداری در ماه محرم الحرم و اربعین با امنیت کامل از اقدامات مثبت دولت عمران خان است. دولت پاکستان از طریق برگزاری سیمنار، کنفرانس و ارسال پیام های وحدت، برای گسترش وحدت اسلامی تلاش کرده است.

نخست وزیر و رئیس جمهور نیز در مراسم ها و برنامه های مختلف بر گسترش وحدت و جلوگیری از افراط گرایی دائما تاکید کرده اند.

اقدامات دولت برای ایجاد هیأت های حوزوی در پاکستان:

دولت پاکستان، اقدام به افزایش تعداد هیأت های حوزوی کرد. قبل از این اقدام دولت در کل پنج هیأت حوزوی تحت عناوینی از جمله: تنظیم المدارس پاکستان (نماینده مدارس دینی مذهب بریلوی)، وفاق المدارس سلفیه پاکستان(نماینده مدارس دینی مذهب اهل حدیث)، وفاق المدارس شیعه پاکستان(نماینده مدارس دینی مذهب شیعه)، رابطه المدارس اسلامیه پاکستان (نماینده مدارس دینی حزب جماعت اسلامی پاکستان) و وفاق المدارس عربیه پاکستان بودند، اما، دولت فدرال با تشکیل پنج هیأت جدید تحت عناوین: اتحاد المدارس العربیه پاکستان (نماینده مدارس دینی مذهب دیوبندی)، اتحاد مدارس الاسلام پاکستان (نماینده مدارس دینی مذهب اهل حدیث)، نظام المدارس پاکستان (نماینده دینی  مذهب بریلوی، وابسته به منهاج القرآن)، مجمع المدارس (نماینده مدارس دینی اهل سنت دیوبندی)، تعلیم الکتاب والحکمت (نماینده مدارس دینی مذهب شیعه، وابسته به حوزه علمیه عروه الوثقی) و وفاق المدارس اسلامیه رضویه پاکستان (نماینده مدارس دینی مذهب بریلوی) موافقت کرد.

تلاش دولت برای ثبت رسمی مدارس دینی پاکستان:

دولت پاکستان تصمیم به ثبت رسمی تمامی مدارس دینی گرفت. ثبت رسمی مدارس دینی در پاکستان رویای بسیار قدیمی است که اکنون ثبت رسمی مدارس دینی توسط دولت فدرال آغاز شده است و دفاتری در هر چهار ایالت و پایتخت فدرال (اسلام آباد)، برای ثبت رسمی مدارس دینی ایجاد شده است. مدارس طبق توافقنامه ای بین دولت پاکستان و اتحادیه مدارس دینی پاکستان ثبت رسمی می شوند. مدارس دینی پاکستان وابسته به وزارت آموزش و پرورش و موسسه آموزش حرفه ای پاکستان خواهند بود. مراکز ثبت رسمی مدارس دینی در ۱۳۳ شهر بزرگ در سراسر کشور از جمله در اسلام آباد راه اندازی شده است. ثبت رسمی مدارس وابسته به هیأت های حوزوی (ده هیأت حوزوی) نیز اجباری شده است. روسای مدارس دینی فرم های ثبت رسمی را از ادارات ایالتی یا مرکز شهر دریافت و مدارس دینی خود را ثبت رسمی می کنند. بنا به اظهار نظر برخی کارشناسان این اقدام دولت به مدارس دینی فرصتی را داد تا برای اصلاحات آموزشی، اداری و پیوستن به جریان اصلی کشور اقدام و تلاش کنند.

ساخت و اهداء مساجد از طرف عربستان سعودی به پاکستان:

دولت عربستان سعودی برای پاکستان دو مسجد باشکوه، با ظرفیت اقامه نماز برای هزاران نفر، در مناطق مانسهره و مظفر آباد ساخت و مدیریت این مساجد را به دولت پاکستان سپرد. پس از تکمیل و ساخت، مراسمی جهت تحویل اداری این مساجد در سفارت عربستان سعودی در اسلام آباد برگزار شد. در این مراسم نواف سعید المالکی (سفیر عربستان سعودی)، طی امضاء تفاهم نامه ای گفت: "مساجد جدید توسط دولت عربستان به دولت پاکستان هدیه داده شده است، این مساجد هدیه ای برای برادران پاکستانی و پاکستان هستند". لازم به ذکر است عربستان سعودی مسجدی به نام "سلمان بن عبدالعزیز" را به مساحت ۴۰،۴۶۸ متر مربع، مانند مسجد فیصل در دانشگاه بین المللی اسلامی در اسلام آباد افتتاح کرد.

روابط، تاثیر و نفوذ دینی عربستان بر پاکستان:

عربستان سعودی همواره با طرح شعار "دفاع از حرمین شریفین" علیه مخالفین خود، حمایت مردم پاکستان را جذب می کرد، اما پس از انتصاب طاهر اشرفی به عنوان نماینده نخست وزیر پاکستان، جنبش دفاع از حرمین شریفین تعطیل شد. یکی دیگر از راه های جذب مردم پاکستان به عربستان تاسیس مساجد و مدارس دینی توسط دولت عربستان برای مردم پاکستان بود، ولی پس از مصاحبه شاهزاده محمد بن سلمان با شبکه تلویزیونی آمریکا، که در این مصاحبه گفت: "ما در پاکستان برای اهداف آمریکایی دست به تاسیس مساجد و مدارس دینی زدیم"، این جمله از مصاحبه ی وی مردم پاکستان را تحت تاثیر قرار داد و موجی از نفرت را از شاهزاده ی سعودی در بین مردم پاکستان ایجاد کرد. پاکستان برای روابط خود با تمام کشورهای اسلامی از جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس اهمیت زیادی قائل است، اما از نگاه عربستان، روابط پاکستان با ترکیه و ایران از حساسیت به سزایی برخوردار است، زیرا نزدیکی پاکستان به ایران باعث سردی روابط پاکستان با عربستان می شود. همچنین روابط محرمانه عربستان با اسرائیل نیز باعث شده که موج وسیعی از نفرت در بین مردم پاکستان از عربستان ایجاد شود. نیز تحولات نامشروع فرهنگی در عربستان از جمله: برگزاری کنسرت های موسیقی و محافل رقص در عربستان، محدودیت ها علیه گروه های مذهبی از جمله گروه جماعت تبلیغی پاکستان، باعث واکنش شدید مراکز دینی اهل سنت علیه محدودیت های مذکور و ایجاد موج جدیدی از خشم و نفرت بین مردم پاکستان علیه عریستان شده است.

احیای مجدد حزب نهضت لبیک پاکستان:

یکی از رویدادهای مهم، ممنوع الفعالیت کردن و سپس احیای نهضت لبیک پاکستان بود. نهضت لبیک پاکستان (TLP) یک حزب مذهبی سیاسی پاکستان است که به ریاست علامه خادم حسین رضوی، (رئیس سابق و بنیانگذار نهضت لبیک یا رسول ا.. (ص)) تشکیل شده است. رئیس فعلی این حزب علامه سعد حسین رضوی است، که به دلیل اعتراضات گسترده علیه اهانت فرانسه به پیامبر اکرم(ص) و تقاضای اخراج سفیر فرانسه از پاکستان دستگیر و روانه زندان شد. در ۱۴ آوریل سال۲۰۲۱ میلادی، حزب مذهبی و سیاسی نهضت لیبک در پی اعتراضات خشونت آمیز توسط وزارت کشور پاکستان و بر اساس قانون مبارزه با تروریسم (۱۹۹۷) در لیست گروه های تروریست و ممنوع الفعالیت قرار گرفت. پس از ممنوع الفعالیت شدن پیش بینی می شد که این نهضت دیگر نمیتواند فعالیت های سیاسی، فرهنگی و دینی داشته باشد، اما توسط مفتی منیب الرحمان (رئیس سابق کمیته مرکزی رویت هلال پاکستان) توافق محرمانه ای بین دولت و حزب نهضت لبیک پاکستان انجام شد. پس از این توافق حزب نهضت لبیک پاکستان به اعتراضات خود پایان داد و دولت نیز تمام زندانیان وابسته به این گروه را آزاد کرد و این حزب را از لیست گروه های ممنوع الفعالیت خارج کرد.

تداوم رکود برنامه هنری و فرهنگی ناشی از شیوع ویروس کرونا:

گسترش شیوع ویروس کرونا به مدت طولانی در پاکستان، مانند سایر کشورهای جهان برنامه های هنری و فرهنگی را تحت تاثیر قرار داد. پاکستان در بسیاری از موارد اقدام به برگزاری برنامه های هنری و فرهنگی به صورت آنلاین نمود، اما به دلایل عدم وجود امکانات کافی برای برگزاری مراسم آنلاین در برخی از مناطق، نتوانست بطور کامل از تاثیرات کرونا محفوظ بماند، همچنین نه تنها در زمان گسترش شیوع کرونا این برنامه ها تحت تاثیر قرار گرفتند، بلکه رکود در برگزاری برنامه های فرهنگی و هنری ناشی از شیوع موج جدید کرونا تحت عنوان "اومیکرون" همچنان بر اجرای برنامه های فرهنگی تاثیر گذاشت.

موارد زیادی از ابتلا به این نوع ویروس کرونا در مطبوعات پاکستان گزارش شده است. براساس گزارش موسسه بهداشت جهانی و همچنین براساس اعلام مرکز فرماندهی و عملیات ملی پاکستان این موج جدید نسبت به سایر موج های گذشته شدید و گسترده تر بوده است، از سوی دیگر پاکستان از کشورهای در حال توسعه است و فناوری های جدید در این کشور در چند سال اخیر روند رو به رشدی داشته است. در بیشتر مناطق (حاشیه شهرها و مناطق مرزی) سرویس دهی اینتریت سرعت بسیار کمی دارد، به همین دلیل برگزاری برنامه ها به صورت آنلاین در تمام مناطق پاکستان ممکن نیست، برگزاری برنامه های حضوری نیز به دلیل موج جدید ویروس کرونا با محدودیت برگزار می گردد.

تلاش دولت پاکستان برای توسعه صنعت فیلم سازی:

دولت عمران خان، جهت ارتقای صنعت فیلم سازی پاکستان تلاش ها و اقدامات موثری را انجام داده است. عمران خان(نخست وزیر پاکستان) برای توجه مردم به صنعت فیلم سازی، از سوی رسانه های اجتماعی از جمله: توییتر و اینستاگرام، برخی از قسمت های چند فیلم برجسته جهان از جمله مستند ایران را در حساب کاربری خود منتشر کرد. دولت پاکستان با دولت کشورهای ترکیه و ازبکستان، به طور مشترک سریال هایی درباره زندگانی صلاح الدین ایوبی، بابر، آخرین امپراتوری مغول و میرزا غالب (شاعر معروف شبه قاره) را به صورت مشترک خواهد ساخت، که البته از این بین سریال بابر، آخرین امپراطوری مغول ها و میرزا غالب (شاعر معروف شبه قاره) در حال ساخت هستند، همچنین سریال زندگانی صلاح الدین ایوبی(شخصیت قهرمانی مسلمانان پاکستان) نیز با همکاری صنعت فیلم سازی ترکیه در حال تولید است. دولت پاکستان رسما اعلام کرد که برای ساخت فیلم هایی از دست آوردهای قهرمانان ملی پاکستان اقدامات بیشتری را انجام خواهد داد.

ادامه روند کاهش فعالیت های سینمایی در دوره کوید ۱۹:

با گسترش ویروس کرونا فعالیت های سینمایی تحت تاثیر بیشتری قرار گرفت. در موج اول و دوم شیوع ویروس کرونا، محدودیت هایی در سراسر پاکستان اعمال شد و به دلیل این محدویت ها سینماهای پاکستان نیز تعطیل شد، همچنین به دلیل مخالفت مالکان برخی از سینماها، با محدودیت های اعمال شده توسط دولت، تعدادی از سینماها، از جمله سینمای موتی (در شهر راولپندی) از سوی دولت پلمپ شد. این اقدام دولت نیز باعث شد تا فعالیت های سینمایی در دوران شیوع ویروس کرونا کاهش و تقلیل یابد.  قبل از ایجاد و گسترش فضای مجازی و شبکه های اجتماعی همچون: یوتیوب و نتفلیکس، فیلم های پاکستانی بیش از یک هفته روی پرده سینماها به نمایش گذاشته می شدند، اما پس از ایجاد وگسترش فضای مجازی، صنعت سینمایی پاکستان رونق خود را از دست داد و سالن های سینمایی بسیار کمی برای اکران فیلم ها اهتمام می ورزند. با این وجود این تعداد محدود سینما ها نیز به دلیل شیوع کرونا و محدودیت های اعمال شده توسط دولت تعطیل شدند.

ادامه روند نزولی فعالیت های تئاتر در دوره کوید ۱۹:

به دلیل شیوع ویروس کرونا صحنه های تئاتر خالی از تماشاگر و بازیگر شد. تنها چند گروه برگزار کننده تئاتر، با توجه به پروتکل های اعلام شده از سوی دولت (برای پیشگیری از گسترش ویروس کرونا)، در فضای باز به فعالیت خود ادامه دادند. ولی به دلیل تاکید موسسه بهداشت جهانی برای رعایت پروتکل های بهداشتی و فاصله اجتماعی اجرای تئاترها نیز عملاً تعطیل شدند زیرا محدودیت های کرونایی باعث شد فعالیت گروه های تأتر در این دوران کاملاً تعطیل شود. پس از این که شیوع ویروس کرونا روند نزولی به خود گرفت، همانند سایر فعالیت های فرهنگی فعالیت های تئاتر نیز دوباره آغاز شده بود، ولی پس گسترش نوع جدید ویروس کرونا تحت عنوان "اومیکرون" در پاکستان و پس از گزارش های متعدد از موارد ابتلا به این ویروس، روند کاهش فعالیت های تئاتر تداوم یافت. مردم به دلیل موج جدید کرونا، از حضور در اماکن شلوغ خودداری می کنند. این امر باعث کاهش رونق در موسسات فرهنگی از جمله تئاتر در پاکستان شد.

ادامه روند کاهش برگزاری نمایشگاه های فرهنگی در دوره کوید ۱۹:

برگزاری نمایشگاه های فرهنگی و هنری، نسبت به سال قبل، کاهش چشم گیری داشت. دلیل کاهش برگزاری نمایشگاه ها، اعمال محدودیت های کرونایی از سوی دولت برای جلوگیری از گسترش شیوع ویروس کرونا بود، اکنون نیز بدلیل شیوع نوع جدیدی از ویروس کرونا تحت عنوان "اومیکرون" در پاکستان و گزارش تعدادی از موارد ابتلا به این نوع از ویروس کرونا در رسانه ها، روند نزولی برگزاری نمایشگاه ها کماکان ادامه دارد. اما تعدادی از نمایشگاه ها به دلیل اهمیت آن ها در فضای مجازی برگزار می شود. در پاکستان علاوه بر نمایشگاه های فرهنگی، هنری و تجاری، هر ساله نمایشگاه های کتاب برگزار می شود و مردم از این نمایشگاه ها بازدید می کنند، اما در سال ۱۴۰۰ برگزاری نمایشگاه ها فرهنگی، هنری و نمایشگاه های کتاب به دلیل موج های شیوع ویروس کرونا بسیار کاهش یافته است.

ادامه روند کاهش فعالیت موزه ها در دوره کوید ۱۹:

به دلیل شیوع ویروس کرونا و موج های متعدد آن فعالیت موزه ها در پاکستان نیز کاهش چشمگیری یافت، زیرا به دلیل محدودیت های اعمال شده توسط دولت برای جلوگیری از گسترش شیوع ویروس کرونا، تمامی موزه ها تعطیل شدند، پس از روند نزولی موج پنجم شیوع ویروس کرونا، همانند دیگر فعالیت های فرهنگی و هنری،  فعالیت موزه ها نیز از سرگرفته شد، اما موج جدید کرونا تحت عنوان "اومیکرون" بار دیگر باعث ادامه روند نزولی فعالیت موزها در پاکستان شد.

ادامه روند نزولی انتشار کتاب در دوره کوید ۱۹:

گسترش کرونا، مانند صنایع دیگر، صنعت انتشارات کتاب را نیز تحت تاثیر قرار داد. صنعت انتشارات کتاب پاکستان، به دلیل موج اول و دوم کرونا بسیار تحت تاثیر قرار گرفت، زیرا در محدودیت های ایجاد شده بدلیل گسترش ویروس کرونا، صنعت انتشارات کتاب پاکستان نیز تعطیل شد. در این زمان اغلب ناشران کتاب تعطیل شدند و کتاب هایی که به مرحله انتشار رسیده بودند، در حوزه داستان و مذهبی یا مربوط به برنامه های نظام آموزشی بودند. تاکنون آمار دقیقی، درباره کتاب های منتشر شده، از سوی مسئولین ذیربط اعلام نشده است، اما عدم حضور پاکستان در جشنواه کتاب جهانی به عنوان میزبان، نشان دهنده ضعف پاکستان در این زمینه، در سال ۱۴۰۰ است، همچنین گزارش رسانه ها نشان می دهد که صنعت نشر کتاب پاکستان به شدت تحت تاثیر کرونا قرار گرفته و انتشارات در این کشور دچار روندی نزولی شده است که این روند به دلیل موج جدید کرونا تحت عنوان "اومیکرون" کماکان ادامه دارد.

تاثیر کوید ۱۹ بر آموزش و پرورش پاکستان:

با توجه به شیوع ویروس کرونا سال متفاوتی برای موسسات آموزشی بوده است، بسیاری از موسسات آموزشی پاکستان برای مدت طولانی تعطیل شدند. از سوی دیگر پاکستان از کشورهای در حال توسعه است و علیرغم این که فناوری های جدید، در این کشور در چند سال اخیر رشد مناسبی را داشته است ولی  در بیشتر مناطق (به ویژه حاشیه شهرها و مناطق مرزی) سرویس اینتریت سرعت بسیار کمی دارد، همچنین تاکنون به جز تعداد محدودی از دانشگاه ها، تمامی دانشگاه ها و موسسات آموزشی بر مبنای روش سنتی تدریس می کردند، لذا بدیهی است در این اوضاع آموزش و پروش کشور تحت تاثیر قرار بگیرد. دولت برای فعالیت های آموزشی به موسسات آموزشی پاکستان دستور داد فعالیت های آموزشی خود را از طریق فضای مجازی انجام دهند ولی به دلیل مسائل یاد شده فضای مجازی موثر و موفق نبود و نتوانست نیازها را برآورده کند لذا بخش آموزش و پرورش پاکستان بسیار تحت تاثیر قرار گرفت، تا آنجا که حتی دولت مجبور شد امتحان نهایی بسیاری از پایه های مدارس را برگزار نکند و بدون برگزاری امتحان نهایی به دانش آموزان نمره قبولی بدهد.

-------***------